Шығыс Қазақстан облысының тарихи орындары

Исторические места Восточно-Казахстанской области

Historical places of east Kazakhstan


Ақ бауыр
    Ақ бауыр – Қазақстандағы үңгір, қола дәуірінің ескерткіші, неолит кезеңінен сақталған ең көне әйгілі ғибадатхана, екінші аты - қазақтың Стоунхенджесі. Шығыс Қазақстан облысы Ұлан ауданындағы Бестерек ауылынан 3 км солтүстікте, Өскемен қаласынан, Ұлан ауданының Сағыр ауылынан 38 км-де, Ақбауыр тауының баурайында орналасқан. Ежелгі сенімдер бойынша, Ақ бауыр әлемнің орталығы.
       Ғалымдардың пікірлері:
       Зейнолла Самашев: Жаңалық ретінде бірінші қабаттан қола дәуірінің соңы мен ерте темір дәуірінің басында салынған елді мекенді анықтадық. Тастан жасалыған астық үккіштер, ұштауыш тастар, жылқылар мен қойлардың сүйектері көшпенді сақтардың отырықшы өмір салтын да ұстанғанын көрсетеді. Оларда жер өңдеу 

дамыған, олар тастарды қашаған, киім тіккен, керамиканы күйдіріп, темірден қару-жарақтар жасаған.
       2019 жылы үңгірге жақын аумақты қаза отырып, ерте сақтар дәуіріне жататын стационарлық елді мекенді анықтадық, ол Сағыр ауылынан 38 км-де, Ақбауыр тауының баурайында орналасқан.

       Ақ бауырдың қолданылуы бойынша теориялар:
       1-теория: батысқа қаратылған, ашық аспан астындағы ғибадатхана. Ол жерлеу рәсімдері, құрбан ету, ғұрыптарды іске асыру үшін қолданылған. Ақ бауыр мен Қызыл тас тауының жанында жасалынған ғұрыптар ең ежелгі табынушылықтардың қатарына кіретін тауларға табынушылықпен тікелей байланысты болуы мүмкін. Тауға, аспанға, күнге, нөсерге, жануарлар

мен өсімдіктерге табынушылықтан діндердің ежелгі түрлері қалыптасқан. Ғалымдардың пайымдауы бойынша, тастардан жасалынған дөңгелектер діндік немесе басқа да ғұрыптарды жасайтын орын, ал тастар қатарлары діни үдерістерге арналған аллеялар болған. Қабырғадан шамамен 100 метрдей жерде саңырауқұлақ пішінді үлкен тасты көруге болады. Мамандардың айтуынша, бұл жартас құрбандық үстел қызметін атқарған.
       Теория 2: ежелгі адамдар аспан денелеріне жүйелік бақылаулар жүргізген ежелгі обсерватория, өйткені ол жерде ежелгі құрылыстар, күн сағаты бейнеленген алаң, астро тордың ақпараты, сақталып қалған биіктіктері 2,5-4 м құрайтын граниттік тастары бар диаметрі 
шамамен 25 м «астрономикалық зертхана» табылған. Осы тастарда діни қызметкерлер-астрономдардың, неолит пен қола дәуірінің Күн мен Айды бақылаушы адамдардың әрекеттерін тамашалаушы көрермендердің отыруы әбден мүмкін.
        Теория 3: адамзаттың құтқарылу картасы. Ерекше тастағы жазуда инаквазусқа және Жердегі күрт климаттық бес зоналылықтың пайда болуына себеп болған бүкіл 

ғаламшарлық мәселе туралы ақпарат қамтылған. Құпияланған жазу бойынша құтқарушы бағытша Ертісті көрсеткен.
        Теория 4: тауға табыну ежелгі мәдениеттерде таралған, себебі таулар жергілікті құдайлардың орын деп саналған. Олар әлемнің ортасын, жер мен көктің түйісу орнын, мәңгілік пен жоғарғы дүниеге талпынысты білдірген. Ақ бауыр – көкжиек тұстары бойынша дәл шектелген 
полярлығы бар энергетикалық және ақпараттық генератор. Оның екі оң және екі теріс аймақтары бар. Бұл 5 мың жыл бойы жұмыс істеп келе жатқан ақпараттық генератор. Бұл жерге ақпарат үлкен аумақтан жиналып, ғарышқа жіберіледі.
       Тастағы суреттер:
       Қазіргі кезге дейін Қазақстанда басқа жерде кездеспейтін 80 таста салынған суреттер мен петроглифтер сақталған: адамның, тауешкінің, бұқаның, екі дөңгелекті арбаның, тұрғылықты орындардың суреттері, қалғандары әрқилы белгілер. Суреттер қоңыр охрамен (немесе құрбандыққа шалынған жануарлардың қанымен) салынған және б.з.д 3 мың жылдарға тиесілі. Көптеген суреттердің арасы 60, 90 және 180 см. Бұл суреттер  
Қазақстан үшін өзгеше және ерекше, біріншіден олар таста қашалмай қызыл охрамен салынған, екіншіден, ежелгі қарапайым суретшілердің жұмыстарына ұқсас емес. Суреттердің салыну себебі әлі де құпия, алайда адамзаттың құтқарылу картасы, жазудың ең алғаш пайда болуы (Е.Курдаков), өзгеғаламшарлықтардың келуі (А.Юрченко) және аспан картасы сияқты болжамдар бар. Зерттеуші Леонид Марсадолов Ақ бауырдың пирамидтік пішіні қасиетті кеңістік және ғарыштық дөң екендігіне сенімді.
        Кресттер – Күн немесе жұлдыздар белгісі, сол үшін алдымызда ежелгі адамдардың жұлдызды аспанды көруі бойынша жасалынған карта. Ол толық емес, бірақ киелі орынның оңтүстік-батыс аумағы үшін маңызды.
        Ақ және қара бұғылар, тауешкілер құрбандыққа шалу ғұрыптарының бір бөлігі болуы мүмкін. Мүйіздерінде күн орналасқан бұғылар көне Евразия көшпенділері үшін киелі 
жануардың бірі болып саналады. Жануардың сұлулығы мен күші, оның бебітшілдігі мен өзін қорғай алуы, жыл сайын мүйіздеріне бір тарам қосылу және тағы да басқа қасиеттері көшпенділердің бұғыны көшпенділік белгісінің бірі қылып таңдауының себептері.
       Тіпті скифтік уақытта Қазақстан жерінде тіршілік еткен «сака» тайпасын кейбір тілшілер «бұғы» деп аударды.
        Жартастар мен тастардың болжамды қолданыстары:
        Үңгірдің жартылай домалақ кеңістікті жүрек пішінді тесігі бар тас жауып тұрады. Кейбір жорамалдар бойынша, пішінде түнгі аспандағы шоқжұлдыздарды бақылау үшін жасалынған түзетулер бар.
        Табиғи емес тастағы үңгімелер. Егер астыңғы үңгімелердің біреуіне су құйса, күн мен түн теңелген күні су жоғарғы үңгімеде көрінеді. Мүмкін бұл тастағы үңгімелер құрбан шалу орындарының белгіленуі немесе ежелгі металлургтердің балқытылған жынысқа арналған құймақалып болуы да мүмкін. Сонымен қатар бұл жерден үңгімелерге сәйкес келетін руда құймалары табылған.
        Осы шатқал аумағында пештердің қалдықтары да табылған, кейбіреулері кішірек ал кейбіреулері өте үлкен.
        Джон Обри сипаттаған үңгімелерге аса қызығушылық арттырылады. Ол 1663 жылы ІІ Карл патшаның тапсырмасымен қазақстандық Стоунхенджді қарастыра отырып, тастарды бір үңгімеден екінші үңгімеге сала отырып, күн және ай тұтылу күндерін анықтаған деп болжады.
        Хойлдың пайымдауы бойынша, үңгімелер бұрыштарды есептеуге арналған алып транспортир. Сонда ежелгі адамдар да нақты ғылымдарды зерттей отырып, уақыт пен кеңістікті өлшеуге талпынған.
        Жол сипаттамасы:
        Ақ бауыр Өскеменнен шамамен 38 км қашықтықта орналасқан. Қаладан шығып, Самар 
тасжолымен жүреміз. Самсоновка аулынан, Сібе өзендері бұрылысынан өтіп, шамамен Сағыр (бұрын Ленинка) ауылынан кейін 2 км қашықтықта «Ақ бауыр» көрсеткішінен бұрыламыз.

Жидебай
    Жидебай - тарихи-мәдени және әдеби мемориалдық, экологиялық аймақ. Жидебай Еуразия материгінің орталығы, нақ ортасы болып есептеледі.
       Семей облысы, Абай ауданы жерінде, Қарауыл өзенінің жайылмасында орналасқан. 1990 жылы Абай (Ибраһим) Құнанбаевтың 150 жылдық мерей тойы қарсаңында ұйымдастырылды. Қорықтың жалпы аумағы 64 шаршы км.
       Қорық құрамына Абайдың әдеби-мемориалдық мұражай-үйі, Абай, Зере, Ұлжан, Оспан және Шәкәрім, Ахат, Құдайберді, Ғабитхан молда, Шәукен бай, Еркежан зираттары және тағы басқа тарихи-мәдени ескерткіштер кешендері енгізілген.
       Жидебай — Абайдың ата қонысы. Жидебайда Тобықты руының Жігітек атасы мекен еткен. 19 ғасырдың орта тұсында Жидебай, Борсықбай, Барақты аға сұлтан Құнанбай Өскенбайұлы иемденіп, қыстау салдырған. 1850 жылы Құнанбай Жидебайдан 15 шақырым жердегі Ескі Там қонысына медресе салдырып, өзінің және туыстарының балаларын оқытқан. Абай 8 жасынан 
бастап осы медреседе оқып сауат ашқан. 1880 жылы Абай Жидебайда өз қаражатымен жаңадан медресе салдырған. Құнанбай қажы дүние салған соң, 1885-1891 жылы Жидебай қонысы Құнанбайдың Ұлжаннан туған баласы Оспанның еншісіне тиген. 1891 жылы інісі Оспан қайтыс болғаннан кейін қыстау Абай иелігіне көшкен.
       Кешеннің құрылысы 1993 жылы басталған. Жоба авторлары - КСРО Сәулетшілер одағының мүшесі, Жапония мен Болгариядағы Халықаралық конкурстардың лауреаты Бек Ибраев басшылық еткен сәулетшілердің шығармашылық тобы.
       Мемориал тұжырымдамасының негізіне қазақтардың дүниетанымын толыққанды да барынша білдіретін дәстүрлі космогониялық түсініктері алынған. Сәулетшi өз идеясында, тұтас кесене Сарыарқаның кең даласының төсiнде поэзия айдыныда баяу жүзiп бара жатқан Абай мен Шәкәрiмнiң қос желкендi кемесi сынды болып көрiнуi керек деген шешiмге келген болатын. Бұл кесененiң кеме сияқты жақсы көрiнiс беретiнi, күн қатты ысыған кезде далада сағым көтерiледi. Көрген адамға осы сағымда алыстан 
теңiз толқығандай болып тұрған заматта, Абай-Шәкәрiм кесенесi сол сағым-теңiздiң үстiнде үлкен бiр ой құшағында қалықтап тұрған, ойдың алып кемесi сияқты әсер етедi.
       Кесенелердің келбеті мұнара тәрізді, бір-бірінен пластикалық қасбетімен және күмбездерінің қалай біткендігімен ерекшеленеді. Абай мұнарасының биіктігі 38,5 м, ал Шәкәрім мұнарасының биіктігі 37. Кесененiң iргетасының ұзындығы - 200 м. Көлдеңiнен (енi) - 65 м, биіктігі – 5м. Қабірлер арасы – 140 м.
       Бұл - қазiр әлемде үлкендiгi жағынан бiрiншi орында тұрған алып космостық құрылыс. Өйткенi, жер бетiнде мұның ауқымындағы ескерткiш-зират жоқ екен.

Берел қорымы
    Берел қорымы – сақ дәуірінен сақталған тарихи ескерткіш. Шығыс Қазақстан облысы Қатонқарағай ауданында Бұқтырма өзенінің оң жағалауында орналасқан.

       Алғаш 1865 жылы В.В.Радлов, 1959 жылы С.С.Сорокин зерттеді. 1998 жылы Халықаралық қазақ-француз экспедиция (жетекшісі З.Самашев) қорымның жаңа жобасын болжап, бірнеше қорғанды зерттеді. Қорым 3 қорғандар тобынан тұрады.

       Бірінші топтағылары таудағы кертпеш ортасында орналасқан. Ол солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа созылған 6 қорғаннан тұрады.

       Екінші топ солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай тізбектеліп созылған 12 қорғаннан тұрады. Ол кертпештің батыс жағында орналасқан.
       Үшінші топты 9 қорған құрайды. Ол кертпештің шығысында орналасқан. Осы топтағы ең үлкен қорған Үлкен Берел қорғаны деген атпен белгілі. Обалар 
таудың жақпар тастарымен араласқан өзеннің ұсақ малта тастарынан үйілген. Шұңқырда ағаш қимасы бар, оның сыртында әлеуметтік мәртебесі жоғары адамдардың қабіріне бірге қосып көметін жылқы қаңқаларының жатуы, қарағайдың жуан діңгегінен қақ жарып қашап жасаған астау – табыт ертедегі Алтай көшпелілерінің ескерткіштеріне тән. Қазба кезінде қорғандардың ішінен 2-3 м тереңдікте ағаштан жасалған қима, оның бет жағынан бірнеше жылқының қаңқасы мен әбзелдерімен тоңда сақталған жылқы мумиясы, сыртына алтын жалатылған ағаш әшекейлер, адамның қаңқасы мен адам мумиясы алынды. Заттай деректер Берел қорымы Пазырық мәдениетінің орта (б.з.б. 5 ғ.) және соңғы (б.з.б. 5-4 ғ.ғ.) кезеңінде салынғанын дәлелдейді.
       Берел қорымында 1997 жылдан қазіргі кезге дейін 20 ескерткіш зерттелді, солардың ішінде №4, 9, 10, 11 обаларынан тоң басқан қабірлер аршылды. Берел қорымы обалардан табылған ақсүйектер мен скиф-сібір аң стилінде жасалған заттарының нәтижесінде әлемге әйгілі болды.
       Берел қорымындағы тоң басқан обалардың беретін мәліметтері де ерекше. Берел қорымындағы үлкен обаларда табиғат пен климаттың және обаны үйген материалдар мен ескерткіш құрылысының 
үйлесімінен пайда болған тоңның нәтижесінде органика, яғни киім, ат әбзелдері, ағаш бұйымдары, ер тоқым, тері мен киізден жасалған заттар шірімей жақсы сақталған. Берел қорымынан табылған заттарды зерттеуде алғаш рет жаратылыстану ғылымдарының әдістері пайдаланылды. Бұл зерттеулердің нәтижесінде ерте көшпелілердің ДНҚ-сын анықтауға болатын, сонымен қатар Берел даласының палеоэкологиясы, палеозоологиясы мен антропологиясы бойынша құнды мәліметтер алынды.

Шілікті қорғандары
    Шілікті қорғандары - Шығыс Қазақстанның далалық аймақтарында, әсіресе, Тарбағатай мен Маңырақ тауларының арасы, Зайсан ауданының жерінде алып патша корғандары кездеседі.
        Оның ең көп шоғырланған жерін Шілікті ескерткіштері деп атайды. Шілікті қорымында барлығы 51 оба бар, оның бәрі де алып немесе орташа қорғандар. Алып қорғандардың диаметрлері - 100 м, биіктіктері - 8-10 м.
Мұндай обаның саны - 13. Орташа обалардың шеңберлерінің диаметрлері - 20-60 м, биіктіктері 2-5 м. Қорған ертеректе қатты тоналған. Бірақ кейбіреулерінде зергер бұйымдар сақталған.
        Соның бірі 1960 жылы қазылған "Алтын қорған" обасы. Обаны үйерден бұрын қабір шұңқыры қазылған. Оның орта шенінен шығыстан батысқа қарай бағытталған дәліз (дромос) жасаған, оның ені - 2 м, ұзындығы - 12 м. Қабір шұңқырының ішінен қабырғалары 5 м жуық балқарағай бөренелерінен қабір үйін салған, биіктігі - 1 м. Айналасына тас толтырылған. Дәліздің қабырғасын таспен қалап, төбесін бөренемен жапқан. Бөренеден салынған 
қабір үйіне еркек пен әйел жерленген. Моланың жердің бетіндегі бөлігі таспен үйілген. Сонымен қатар обадан 13 қола жебе, жебе салатын қорамсақтың қалдығы табылды. Жебелер екі қырлы, ұңғылы. Қорамсақтың сыртына алтыннан жасалған бүғы мүсінді бірнеше әшекей қапсырма жапсырылған. Қабірден 9 бүркіт, 29 қабылан, қабан, балық, т.б. бейнелері қазылды. Алтын бедерлі мүсіндер ғажайып шеберлікпен көркем жасалған. Бұл обалардың салынған уақыты б.з.б. VII-VI ғасыларға жатады.
        Жердің бетінен аумағы - 58 шаршы м, тереңдігі - 1 м шұңқыр қазылған. Оның ішіне балқарағайдың жуан бөренелерінен шаршы қима жасалған, бөліктерінің қабырғалары екі, ал төбесі бір қатар бөренелерден тұрады; бөренелер жылжып кетпес үшін шұнқырдың қабырғалары мен ағаш құрылыс арасына уатылған тас толтырылған. Қиманың бұрыштары бөренелердің бір-біріне тиер жерінде күйдіріліпті. Ағаш моланың ішінде, батыс жақ қабырғасы жанында, жоңылған қалың тақтай еденде 40-50 жастағы еркек пен 50-60 жастағы әйел және олардың жанына қойылған заттар жатты. Өліктерді қабірге шығыс жағынан жалғасқан дәліз-дромос арқылы кіргізген. Жерлеп болғаннан кейін дромос бөренелермен жабылып, бүкіл 
құрылыс уатылған ірі тастармен көмілген. Содан кейін тығыз сары түсті балшықтан үйінді тұрғызылып, оның үстіне майда малтатас араласқан топырақ үйілген. Алғашқы түрінде обаның диаметрі - 45 м, биіктігі шамамен - 10 м үйінді болған. Кейін бірте-бірте шөгіп, қазатын кезде оның диаметрі 66 м, ал биіктігі 6 м болды. Шілікті обасы өз кезеңі үшін күрделі архитектуралық құрылыс болды және оны тұрғызуга көптеген адамдардың еңбегі пайдаланылған. Обаға қажетті тас одан 15 шақырым жердегі ең жақын деген таулардан, ал бөренелер аңғардың шығыс жағындағы 40 шақырым жердегі карағайлы орманнан тасып әкелінген.
        Басқа да көптеген «патша» обалары сияқты, Шілікті моласы шамамен жерленгеннен кейін 50 жылдан соң тоналған. Тонаушылар обаны ортасынан үңгіп қазған, қима төбесінің оңтүстік- батыс бұрышынан шығып, төбені тескен, осылайша қабірдің ішіне кірген. Тоналғанына қарамастан, обада өте бағалы заттар: ертеректегі жебелердің асимметриялы-ромб түріндегі былғары қорамсақтың қалдығы, темір заттың сынығы және ертедегі қолданбалы өнердің 524 алтын бұйымынан тұратын жарқын үлгілері сақталған. Олардың арасында қорамсақтарды сәндеген, аяқтары бүгулі бұғы түріндегі қаптырмалар (14 дана), басы бұрулы бүркіттердің (9 дана), шиыршықтала 
бүктетілген қабыланның (29 дана) бедерлі мүсіндері, жұқа қаңылтырдан қиып жасалған қабандардың мүсіндері (12 дана), балық бейнесі, перуза тас өткермеленіп, майда домалақ алтын түйіршіктермен әшекейленген, қанаттары жаюлы құс түріндегі қаптырма және басқа неғұрлым ұсақ зергерлік әшекейлер бар. Шілікті обасы б.з.б. VII—VI ғасырлар аралығына жатқызылады. Бұл Қазақстанның солтүстік далалық өңіріндегі ең ертедегі «патшалық» оба және Еуразия аймағындағы сондай обалардың бірі. Мұнда Еуразия далаларындағы мал өсіруші тайпалардың қолданбалы өнері айқын көрсетілген. Шілікті обасындағы аң стиліндегі бірқатар көркем туындылар сақ-скиф дүниесі өнерінің алғашқы үлгілеріне жатады.
        Жазықтың «Шілікті» аталуы кезінде сол жерде шіліктің өсуімен байланысты.
        2003 ж. – Шілікті І, ІІ, ІІІ, І5 қорғандардың қазба жұмыстары.
        2009 ж. – Шілікті І қорымы: №36 сақ «патша» обасы; 
Шілікті мен Тасбастау ауылдарының ортасында орналасқан. Биіктігі – 453 см, диаметр ШБ – 178 м, ОС – 181 м. Шығыс тереңдігі – 75 см, солтүстік – 125 см, оңтүстік – 116см.
        №12, 15 обалар зерттелінген.

Елеке сазы
        Елеке сазы Тарбағатайдағы ежелгі басқарушылардың ғибадатханасы болып саналады. Тарбағатай таулары ерте кезден бастап тұрғын жер болған, оған Елеке сазындағы қорғандар 
мен тастан салынған құрылымдар дәлел болады. Олар ежелгі түркі дәуірі мен сақтар эпохасына жатады. Бұл жерде барлығы 300-ден астам қорғаннан тұратын 7 қорым табылған.
        Олардың ең үлкенінің биіктігі 5 м, диаметрі 120 метр құрайды, сонымен қатар қазба жұмыстары кезінде таза алтыннан жасалған ат әбзелдері табылған. Әбдеш Төлеубаевтың айтуынша, бұндай заттарды басқа ешбір қорғаннан бұрын таппаған. Ал сол қорғаннан біраз 
жерде тастар астында басқарушылар өлгеннен кейін жасалатын «ескерткіштік сый» жасырылыпты. Күрделі грифиндер мен бұғылардың мүсіншелері, алқа, алтын қоңыраулардың барлығы ата-бабаларымыздың металлургия мен құйма дағдылары жетік болғанын көрсетеді.
        Зейнолла Самашев, Карл Байпаков, Әбдеш Төлеубаев Шығыс Қазақстан облысындағы Елеке сазының археологиялық еркерткіштерін зерттеді. Олар осы жерден алтынмен қапталған аяқ киім киген жасөспірімнің қаңқасын тапқан. Жерлеу ежелгі сақ дәуірінде, шамамен б.д.д. VIII–VII ғасырларда жасалынған. Археолог Зейнолла Самашевтің сөздері бойынша, қорғанда 17-18 
жасар, бойы шамамен 165-170 см жасөспірім ұл бала жерленген. Табылған заттардың барлығы жақсы күйде сақталғандықтан, киімі мен бет-әлпетін қайта құрастыруға болады. Жауынгер қоғамның жоғарғы бөлігіне жатқан, себебі оның аяқ-киіміне дейін алтын моншақтармен әсемделген.
        Сақ қолөнерлерінің еңбектерін жерлеу орындарынан 50 м жерде болған қола және алтын шеберханалардың табылуы дәлелдейді. Сонымен қатар металл құюға арналған пештің қалауын да тапты.
        Археологтардың бұрын соңды табылмаған мифтік құлағы үлкен мысықтар тұқымдасына жататын аңның бейнесі бар алқа назарларын аударған.

Рахман қайнары
    Рахман қайнары – Шығыс Қазақстан облысының Қатонқарағай ауданындағы шипалы жылы су көзi.
        Оңтүстік Алтайдың кiшкене тектоникалық ойпатында, Арасан көлі жағасында, Өскемен қаласынан 450 шақырым, төрт мемлекеттің Қазақстан, Ресей, Моңғолия, Қытай елдерінің шекарасының қиылысқан жерінде, теңiз деңгейiнен 1750 м биiктiкте, айналасын биiк тау, орман қоршаған өте көрiктi жерде орналасқан. Су граниттегi терең тектоникалық жарықтан шығады, температурасы 35 – 42°С. Қайнардың шипалық қасиетi ертеден белгiлi.
    Рахман қайнарының шипалық қасиетi оның құрамындағы көмiр қышқылының, радонның молдығында. Суы тұщы, минералдылығы 200 мг/л, құрамында гидрокарбонаттар, натрий, кальций, т.б. элементтер бар. Рахман қайнарының суы асқазан, ревматизм, гинекологиялық, жүйке, тыныс ауруларын және әр түрлi улану мен жараларды емдеуде қолданылады.
        Шаруа Рахман 1763 жылы ыстық көзді тауып алған. Аңызға сәйкес, ол маралды жаралайды, жаралы жануар осы ыстық көздерге келіп шомылып аман-сау шығады.
        Рахман қайнарының шығуы туралы халық аңызы. 
Ерте кезде Алтай тауларының бөктерінде Әбдірахман деген аңшы өмір сүргендігі, оның бір күні жалғыз баласын ертіп аңға шыққандығы аңыз желісі болады да, алдарынан лағын ерткен сыңар мүйізді марал кезіккенде бала көздеп оқ атады. Маралдың лағы жер сүзіп құлап, оның жаралы аяғынан аққан қанды көрген бала шошынып, есінен танғандығы тебірене әңгімеленеді. Жақын 

маңнан судың сылдырын естіген Әбдірахман баласының есін жиғызу үшін су әкелуге кеткенде сол бұлақ басынан жаңағы марал мен лаққа тап болады да, жаралы лақтың бұлақ суы ішіндегі аяғының қаны тоқтап, жарасы жазылғанын көріп аң-таң болады. Бұлақтан жанторсығына қасиетті судан құйып алады да, баласына апарып ішкізеді. Осы кезде бала есін жияды. Әбдірахман ауылға су әкеліп ауру-сырқауларға береді. Оcыдан кейін бұлақты "Әбдірахман қайнары", кейіннен "Рахман қайнары" деп атайды
        «Жердің тым терең қабаттарынан шығып жатқан сулардың «есту» және «түсіну» қабілеті жетілген, сондықтан мұндай судың жанында тұрып былапыт сөйлеуге, қарғыс айтуға болмайды, айтылған сөздің бәрі де сол адамның өзіне айналып тиеді, ал оған қоқыс лақтырған адамды су жұқпалы аурулармен жазалайды» дейді қайнарды зерттеген ғалымдар.
        Кейбір ем алушылардың айтуынша, осы бір өлкеде түнгі аспаннан жарқылдаған шамдар, түрлі-түсті сәулелер жиі көзге шалынады екен. Ол қандай жарық? Қайдан пайда болады? Өкінішке қарай, бұл жұмбақтың сырын әлі ешкім ашқан емес. Мүмкін, бұл киелі мекеннің жеті қабат ғарыш кеңістігімен бір байланысы бар шығар... Кім білсін?


Ак-баур
    Ак-Баур — грот в Казахстане, памятник эпохи бронзы, один из самых древних известных храмов Казахстана времён неолита, называемый еще казахстанским Стоунхенджем. Находится в 3 км к северу от аула Бестерек Уланского района Восточно-Казахстанской области и в 38 км от Усть-Каменогорска за селом Сагыр Уланского района, на склоне горы Ак-Баур (на горе Коржимбай). По древним поверьям, «Ак-Баур» считался центром мира.
        Мнения ученых:

        Зейнолла Самашев: На первом слое мы наткнулись на поселение самого финального бронзового века, начала раннего железного века, в этом плане можно назвать сенсацией. Каменные зернотерки, точильные камни, кости лошадей и овец: всё свидетельствует о том, что кочевые саки вели и оседлый образ жизни.

    Археологи полагают, что у них было развито земледелие, они обрабатывали камни, ткали одежду, обжигали керамику и изготавливали орудия из железа. 

    В 2019 году мы начали раскопки на одном из участков прилегающей к гроту территории и обнаружили стационарное поселение раннесакского периода.

        Теории по назначению Ак-Баура:

        Теория 1: храм под открытым небом, строго ориентированный на запад, предназначался для совершения похоронных обрядов, когда усопший как бы повторял весь путь в лучший мир. Служила местом для жертвоприношении и исполнения ритуалов. Обряды, которые совершались около Ак-Баура и горы Кызылтас, скорее всего, связаны с культом гор, одним из ранних магиче­ских культов, наряду с культом неба, солнца, грозы, 

животных и растений. Именно на основании этих культов были сформированы многие ранние формы религий. Учёные пришли к выводу, что кольца из камней были местами совершения религиозных или каких-то других обрядов, а ряды камней — аллеями для ритуальных процессий. Примерно в ста метрах от стены можно увидеть большой камень, напоминающий по форме гриб. Специалисты считают, что эта скала служила жертвенником.

        Теория 2: древняя обсерватория, откуда древние люди вели систематические наблюдения за небесными телами, ведь там обнаружены фундаменты древних строений, погребений, площадка с нанесённой разметкой солнечных часов, «астрономическая лаборатория» с сохранившимися гранитными плитами, несущими на себе информацию астросетки, похожий 

на амфитеатр диаметром около 25 м, подковой окружают гранитные скалы высотой 2,5-4 м. Получается как бы своеобразный цирк со ступенчатыми сиденьями. Вполне возможно, что на этих каменных «скамейках» сидели зрители, наблюдавшие за действиями жрецов – древних астрономов, людей неолита и бронзового века, наблюдавших Солнце и Луну.

        Теория 3: путь спасения человечества. Уникальный наскальный текст содержит сведения о всепланетной катастрофе (глобальное потепление, а затем резкое оледенение) вызвавшей 

инаквазус и возникновение на земле резкой климатической пятизональности. Раскодированная клинопись святилища указывала ориентир спасительного пути – Иртыш.

        Теория 4: Мистика. Почитание высот было распространено во многих ранних культурах и связано с тем, что горы осмыслялись как местопребывание местных божеств. Они символизировали центр мира, место соприкосновения неба и земли, вечность и устремлённость к вершинному миру. Ак-Баур – уникальный энергетический и информационный генератор,

имеющий четко разграниченную полярность по сторонам горизонта. Здесь две положительные и две отрицательные зоны, которые уходят своим излучением в пространство над земной корой и в пространство самой земной коры. Это постоянно действующий информационный генератор, работающий уже пять тысяч лет. Информация «стекается» сюда с огромных территорий и отправляется в космос. 

         Наскальные рисунки:
         До наших дней сохранилось около 80 наскальных рисунков на стене и петроглифов аналогов которых нет в Казахстане: несколько изображений человека, горный козёл, бык, двухколесная телега, есть рисунки жилищ и повозки, остальные — разнообразные символы и знаки, а кто-то, конечно, видит в этих петроглифах инопланетян, скафандры и космические корабли. Рисунки выполнены коричневой охрой (или кровью жертвенных животных) и относятся к началу 3 тыс. до н. э.
         Многие изображения в гроте Ак-Баур расположены на расстоянии полусажени - 90 см. Расстояние 60 см часто встречается между основными точками главных фигур и крестов, а все 
изображения занимают 180 см - это размер маховой сажени или "кулашу".
        Рисунки уникальны для Казахстана, во-первых, тем, что нарисованы красной охрой, а не выдолблены в камне, во-вторых, очень нетипичными для древних художников изображениями.
        Логика рисунков до сих пор является загадкой, выдвигаются самые разнообразные версии от изображения «сакрального ориентира Пути спасения человечества» и начальной человеческой письменности (Е. Курдаков) до пришествия инопланетян (А. Юрченков) и карты звездного неба. Исследователь Леонид Марсадолов, к примеру, уверен, что пирамидальная форма сопки Ак-Баур была символом сакрального пространства и могла ассоциироваться с космическим холмом.


        Кресты — знаки Солнца либо звезд, поэтому, скорее всего, перед нами карта звёздного неба, как её видели наши давние предки. Она неполная, но важна для юго-западной ориентации святилища.
        Белые и черные олени и горные козлы могут быть частью ритуалов жертвоприношения. Символика образа оленя, как солярного знака, очень древняя. Олени, несущие на рогах солнце указывают на космическую природу священного зверя древних кочевников Евразии.  

        «Красота и сила животного, его мирный нрав и способность защитить себя, широкий ареал распространения разных подвидов, ежегодный прирост одного отростка рога и многие другие признаки способствовали выбору оленя в качестве одного из символов кочевников.
        Даже название целого народа, жившего в скифское время на территории Казахстана – «сака» некоторые лингвисты переводят как «олень».
        Скалы и камни и их предполагаемые предназначения:
        Полукруглое пространство грота накрывает каменная плита с отверстием в форме сердца. По некоторым версиям, форма имеет следы обработки, оно было подправлено человеком, который сделал выступ-мушку для фиксации движения основных созвездий ночного неба.
        Лунки неприродного происхождения. Если в одну из нижних лунок налить воду, то в день весеннего равноденствия луч солнца на восходе точно отразится в верхней лунке. Возможно и другое назначение данного камня как жертвенного, а лунки на нем - места жертвоприношений. Возможно, что это всего-навсего изложница для расплавленной руды древних металлургов. 

Здесь же найдены слитки руды, повторяющие форму каменных лунок. 
        На территории урочища найдены остатки доменных печей, некоторые - небольшие, в их камере могли поместиться один-два человека, другие - просто гигантские.
        Большой интерес представляют собой лунки, которые первым описал Джон Обри. Он в 1663 году по указанию короля Карла II «произвёл осмотр» Стоунхенджа и предположил, что, перекладывая камни из одной лунки в другую, люди определяли дни солнечных и лунных затмений. По мнению Хойла, они представляли собой огромный транспортир для измерения углов, т.е. люди в далёком прошлом, тоже, осваивали точные науки и, прежде всего, пытались измерять пространство и время.

        Описание маршрута:
        Ак-Баур находится приблизительно в 38 километрах от Усть–Каменогорска. Выехав из города, двигаемся по Самарскому шоссе. Проезжаем мимо села Самсоновка, 

поворота на Сибинские озера и примерно в двух километрах за селом Сагыр (ранее — Ленинка) поворачиваем возле указателя "Ак-Баур".

Жидебай
    Жидебай – историко-культурное и литературное место. Жидебай считается серединой материка Евразия.
        Заповедник расположен в Семипалатинской области, Абайском районе, рядом с рекой Карауыл. Он был построен в 1990 году к 150-летию Абая Кунанбаева. Площадь заповедника составляет 64 кв. м.
        На территории заповедника расположены мемориально-литературный музей-дом Абая, кладбища Абая, Зере, Улжан, Оспана, Шакарима, Ахата, Кударберды, Габитхан муллы, Шаукен бая, Еркежан и другие историческо-культурные памятники.
        Жидебай – родное место Абая. В Жидебае жил Жигитек – глава рода Тобыкты. В середине 19 века Жидебай, Борсыкбай, Баракты служили Кунанбаю Ускенбаеву зимовкой. В 1850 году Кунанбай построил медресе в 15 км от Жидебая, где обучал своих детей и 
детей родственников, также в этом медресе с 8 лет учился Абай. В 1880 году Абай построил в Жидебае новое медресе. После смерти Кунанбая, 1885-1891 года Жидебай перешел к сыну Улжан и Кунанбая Оспану. В 1891 году после смерти Оспана, зимовка перешла в руки Абая.
        Процесс строение комплекса начался в 1993 г. Авторы проекта – группа творческих архитекторов в оглаве с членом Союза советских архитекторов, лауреатом Международных конкурсов в Японии, Болгарии – Беком Ибраевым. Идея архитектора заключается в том, что комплекс должен выглядеть, как корабли Абая и Шакарима, плывущих по глади поэзии, в 
обширной степи Сарыарки. Причиной этому является мираж, поднимающийся из-за жары, поэтому рисунок будет таков: море-мираж и плавающие судна Абая и Шакарима. Мавзолеи похожи на небоскребы, отличаются куполами. Высота мавзолея Абая – 38,5 м, а Шакарима – 37. Мавзолей – самый огромный комплекс-кладбище.

Берельский курган
    Берельский курган – исторический памятник со времен саков. Он расположен на правом берегу реки Бухтарма Катон-Карагайского района Восточно-Казахстанской области.
        Курган исследовали в 1865 году В.В. Радлов, и в 1959 году С.С.Сорокин. В 1998 году Международная французско-казахская экспедиция (управляемым З.Самашевым), 
предполагая новый план старинного кладбища, исследовали несколько кургана. Старинное кладбище состоит из трех групп курганов.
        Курганы первой группы расположены в середине насечки горы. Она состоит из 6 курганов, расположенных в цепочку с северо-запада к юго-востоку.
        Вторая группа курганов состоит из 12 курганов и расположена начиная с северо-запада к юго-востоку.
        Третью группу составляют 9 курганов. Самый большой курган этой группы назван «Большим Берельским курганом». При раскопках этого кургана были найдены мумии скелетов лошадей и человека, они доказывают то, что Берельский курган был построен в середине (5 век до н.э.) и в конце (5-4 века до н.э.) Пазырыкской культуры.
        С 1997 исследованы 20 памятников, из них курганы №4, 9, 10, 11 вскрыты. Берельский курган известен благодаря найденным в кладбищах предметам, сделанным в сибирско-скифском стиле. Благодаря соответствии материалов, составляющих кладбище и природы с климатом, органика т.е. одежда, конные снаряжения, 
деревянные орудия, седла сохранены до наших дней.
        Ученые получили ценные данные по палеоэкологии, палеозоологии и антропологии Берельской степи, ДНК древних кочевников, анализируя найденные предметы по методам естественных наук.

Шиликты
    Шиликты – курганы расположены в Восточно-Казахстанской области, между гор Тарбагатай и Манрак, рядом с Зайсанским районом.
        Весь комплекс состоит из 51 могильника, все они среднего и большого размеров. Диаметр огромных курганов составляет 100 м и высота – 8-10 м. Число таких могильников – 
13. Диаметр могильников среднего размера – от 20 м до 60 м и высота – 2-5 м. Курганы были ограблены очень давно, но в некоторых остались ювелирные украшения.
        Один из них могильник «Алтын корган», раскопанный в 1960 году. По направлении к западу сделан коридор (дромос), длина и ширина которого составляют 12 и 2 метра. Также построен могильный дом из бревен кедра высотой 1 метр и окружен камнями. Там были похоронены женщина и мужчина и были найдены 13 бронзовых луков, остаток колчана, 9 скульптур орлов, 29 барсов, кабанов и другие. Время построения этих могильников 7-6 века до н.э.
        Диаметр и высота следующего могильника изначально составляли 45 м и 10 м, а при раскопках – 66 м и 6 м. Строение могильника Шиликты очень трудоемкий процесс для древних людей, поэтому в нем участвовали очень много людей.
        Камни, использованные в могильнике, были принесены из гор в 15 км, а бревна из лесов в 40 км от кургана.
        Как и множества королевских курганов, курган Шиликты был ограблен спустя примерно 50 лет. Грабители вскрыли могильник со середины и взобрались в него. Несмотря на ограбление, в кургане сохранены колчан и 

524 древних изделий.
        Время построения Шиликты – VII-VI века до н.э. Это один из самых древних «королевских» курганов в Казахстане и Евразии.
        Название этой местности связано с растением «шилик».
        2003 г. – раскопка курганов Шиликты №I, II, III, IV.
        2009 г. – могильник Шиликты I: №36 могильник «короля» сака, расположен между селами 
Шиликты и Тасбастау. Высота – 453 см, диаметр ВЗ – 178 см, ЮС – 181 см. Глубина восточной части – 75 см, северной – 125 см, южной - 116 см.
Были изучены могильники №12, 15.


Елеке
        Елеке Сазы считается пантеоном древних правителей Тарбагатая. Тарбагатайские горы обжиты с древних времен. Об этом свидетельствуют многочисленные памятники истории и культуры, в том числе курганы и 
строения из камня на плато Елеке Сазы. Относятся они к древнетюркскому периоду и эпохе саков. Всего здесь найдено семь могильников, состоящих более чем из 300 курганов.
        Самый большой из них имеет пятиметровую высоту и 120 метров в диаметре, там при раскопках обнаружили полный комплект конской сбруи из чистого золота. Такого ранее не встречали ни в одном из курганов, говорит историк Абдеш Толеубаев. Интересно, что само 
захоронение представителя сакской элиты когда-то разграбили чёрные копатели. А вот под камнями неподалеку сохранился этот "поминальный дар". Такие делали вождям после смерти.
        Затейливые фигурки грифонов и оленей, подвески в виде наконечников, золотые колокольчики тонкой ювелирной работы - говорят о том, наши предки хорошо владели навыками металлургии и литья, подчеркивает ученый.
        Зейнолла Самашев, Карл Байпаков и Абдеш Толеубаев исследовали памятники археологии Восточного Казахстана – Елеке Сазы другие. Казахстанские археологи раскопали здесь скелет юноши в сапогах, расшитых золотом, золотого человека. 
        Захоронение относится к раннесакскому периоду – примерно VIII–VII век до нашей эры. По словам археолога Зейноллы Самашева, в кургане был похоронен юноша 17–18 лет и ростом около 165–170 см. Все находки сохранились в хорошем состоянии, а значит, есть возможность реконструировать его парадное облачение и внешний облик. Воин, несомненно, относился к элите общества, поскольку был захоронен в богатом костюме. Даже сапоги его были покрыты сотнями золотых бусин.
        Искусность сакских мастеров подтверждает и другая находка. В 50 метрах от захоронений ученые обнаружили бронзо- и золотолитейную мастерскую. Также нашли основание печи, которую использовали для литья металлов.

        Особое внимание археологов привлекла ещё одна редкая находка, которая не встречалась до этого – подвески в виде мифологического ушастого хищного зверя семейства кошачьих.

Рахмановские ключи
    Рахмановские ключи – источник лечебной воды Катон-Карагайского района, Восточно-Казахстанской области.
        Источник расположен на берегу озера Арасан, в Южно-Алтайской тектонической низменности, в 450 км от Усть-Каменогорска, перекрестке четырех стран (Казахстан, Россия, Монголия, Китай). Вода выходит из тектонического отверстия, температура воды 35-42°С. Вода пресная, минеральность составляет 200 мг/л, в составе воды имеются гидрокарбонаты, натрий, кальций и другие


элементы.
        Лечебные свойства источника известны с давних времен. Концентрация углеродного газа и радона – причины лечебных свойств Рахмановских ключей. Вода Рахмановских ключей используется для лечения болезней желудка, ревматизма, нервных и дыхательных систем, гинекологических болезней, отравлений и ран.
        Источник был найден Рахманом-обычным жителем в 1763 г. По легенде, он ранит оленя, а раненое животное купается в этом источнике и выходит здоровым.
        В древние времена на склонах горы Алтай жил охотник Абдирахман. Он со своим сыном отправляется на охоту. Они встречают оленя с детенышем, и сын Абдирахмана попадает 

стрелой в детеныша оленя. Нога, попавшая стрела, начинает кровоточить, ребенок падает в обморок. Абдирахман находит вблизи воду и видит, как рана детеныша заживает после питья этой воды. Он приносит воду сыну, следом его сын очнулся. Охотник приносил воду старикам и больным своего аула, позже этот источник стали называть Рахмановскими ключами.
        По словам ученых, «ключи «слышат» и «понимают», поэтому здесь нельзя говорить плохо о ком-то, ведь все, что вы сказали, вернется к вам. Также вода карает людей, кидающих мусор, заразными болезнями».
        Некоторые гости источника видели мерцающие лампы и цветные лучи. К сожалению, эта тайна еще не раскрыта. Может быть это контакт священного места с космосом.


Akbaur cave
    Akbaur cave – cave in Kazakhstan, monument of the Bronze Age, one of the most ancient famous temple of Neolithic Age, called kazakh’s Stonehenge. It is located in 3 km North side from Besterek aul, Ulan region, East Kazakhstan region and in 38 km from Oskemen behind of Sagyr aul, on the piedmont of Akbaur mountain. By ancient beliefs, Akbaur cave was centre of world.
        Points of scientists:
        Zeinolla Samashev: We found settlement of the Bronze Age’s final and the Iron Age’s start on the first layer. Stone grain graters, whetstones, bones of horses and sheep are showing, that nomad Saka had also settled lifestyle.

        Archeologists guess, that there was developed agriculture, they handled stones, weaved clothes, burnt ceramics and made iron instruments.
       In 2019 we started excavation of one area near the cave and discovered stationary settlement early Saka period.
        Theories about Akbaur cave’s appointment:
        Theory 1: temple under sky, oriented to West, was used for funeral rites, sacrifice. Rites, that were near Akbaur cave and mountain Kyzyltas, connected with cult of mountains, one of ancient magic cults, such as cults of sky, sun, rain, animals and 

plants. Scientists came to conclusion, that rings of stones were places for religious rites and other stones were alleys for ritual processions. Nearly in 100 metres from wall we notice big stone, which looks like mushroom. Scientists think that this rock was altar.
        Theory 2: ancient observatory from where ancient people made systematic observes of celestial bodies, because there were discovered fundaments of ancient buildings, area with sun alarm and astronomic laboratory with granite slabs that have astro grids information and looks like amphitheater 
with diameter 25 m and granite slabs with strength 2.5-4 m. It’s possible that on stone “benches” were sitting audience, staring at actions of astronomers, the Neolithic and the Bronze Age’s people, that were observing Sun and Moon.
        Theory 3: unique rock text has information about global catastrophe, causing inaquasus and 
appearance of climate five-zone. Decoded cuneiform showed Irtysh river as landmark of saving way.
        Theory 4: cult of mountains was connected with fact that mountains are place of god’s location. They symbolized center of world, place of sky’s and Earth’s contact, eternity and striving for the summit world. Akbaur crave – unique energetic and informational generator that has clearly limited 
polarity by sides of the horizon. There are two positive and two negative zones. It’s permanent informatic generator, that has already worked 5 thousand year. Information “comes” here and goes to the space.
        Cave drawings:
        There are 80 cave drawings and petroglyphs, which have no analog in Kazakhstan: drawings of human, mountain goat, bull, two-wheeled cart, settlements, others are symbols and signs. They were made by brown ohra and relate to 3 thousand years before our era.
        Most of drawings located in 90, 60 and 180 santimetres from each other.
        This drawings are unique for Kazakhstan, firstly they are drew, not hollowed out on stone, secondly, not similar for ancient artists’ works.
        Logic of them is secret yet. However there are some assumptions, such as, drawing of saving way, 
beginning of human’s write (E.Kurdakov), coming of aliens and map of the star sky.
        Crosses are signs of Sun or stars, therefore it can be map of star sky. It’s not clear, but important for South-West orientation of sanctuary.
        White and black deer, mountain goats could be part of sacrifice’s rites. Deer, which have sun on horns show their cosmic nature of this Eurasian’s nomad’s sacred beast. Beaty and power, its peaceful disposition and possibility of protection, big areal of subspecies and other characteristics affected on choice nomad’s deer as one of their symbol. Even name of 
people, lived at Scythian time in territory of Kazakhstan – “Saka”, some linguists translate as “deer”.
        Rocks and stones’ purposes:
        Semicircular space of cave covered by stone with hole like heart. By some versions, form has traces of processing by person, who was observing constellations.
        Holes of unearthly nature. If you pour water to lower hole, on day of day and night’s equal it will be showed on highest hole. Maybe this holes are places of sacrifice or it is just 

exhibit of molten ore. Also there were founded ingots of ore with forms of holes.
       Additionally, there are blast furnace remains, some of them are small, there could be 1-2 people and others are giant.
       John Aubrey assumed that ancients guess days of Sun and Moon’s eclipse. From Hoil’s point, it’s huge protractor. Following, ancients also mastered exact sciences, beside dimension of time and space.
        Description of route:
        Akbaur cave is located in 38 kilometres from Oskemen. Leaving the city, drive along the Samara 
highway. Drive by Samsonovka aul and by turn of Sibin lakes and turn after two kilometres behind Sagyr aul (before – Leninka) near sigh “Akbaur”.

Zhidebai
    Zhidebai – historical-cultural and literature place. It is located on the middle of Eurasia.
       Reserve located in Semipalatinsk oblast, Abay district, near the river Karaul. It was built in 1990 because of Abai Qunanbaiuly's 150th anniversary. Square of reserve is 64 cube meters.
     There are memorial-literature museum-house of Abai, cemeteries of Abai, Zere, Ulzhan, Ospan, Shakarim, Akhat, Kudaiberdy, mullah Gabitkhan, Shauken, Erkezhan and other historic-cultural monuments on territory of reserve.
       Zhidebai is native place of Abai. Here lived head of genus Tobykty – Zhigitek. In the middle of 19th century Zhidebai, Borsykbay, Barakty were Qunanbai’s winterings. In 1850 Qunanbai built madrasah in 15 km from Zhidebai and taught own and relatives’ children. Additionally, Abai 
started studying here when he was 8. In 1880 Abai built new madrasah. After After Qunanbai’s death in 1885-91 Zhidebai was moved to son of Qunanbai and Ulzhan – Ospan. In 1891 after death of Ospan, wintering moved to Abai.
       Process of building complex started in 1993. Authors of project – team of creative architectures led by Bek Ibraev – member of Soviet architecture’s union, laureate of International competitions in Japan and Bulgaria. The main idea is two ships, floating on poetry’s smooth, large steppe of 
Saryarka. Because when it’s heat, there will be mirage. Mausoleums are look like skyscrapers, different in dome. Height of Abai’s mausoleum – 38.5 and Shakarim’s – 37. This mausoleum is the world’s largest complex-mausoleum.

Berel mound
     Berel Mound – historical monument of Saka period, located on the right side of Bukhtarma river, Katonkaragay District, East Kazakhstan region.
       In 1865 V.V. Radlov and in 1959 S.S. Sorokin explored this mound.
       In 1998 international French-Kazakh expedition 

(lead by Z. Samashev), assuming new plan of cemetery, explored mounds. Cemetery consists 3 group of mounds.
       Mounds of the first group located on the center of mountain’s notch. It consists 6 mounds, located from North-West to South-East.
       The second group consists 12 mounds and located in the same way with the first group.

     The third group consists 9 mounds. The largest mound is called “Large Berel mound”. There were found mummy and skeleton of horse and human, which provetime of mound’s building – middle (5 century B.C.) and end (5-4 century B.C.) of Pazyryk culture.
       There was explored 20 monuments since 1997, also mounds num. 4, 9, 10, 11 were opened. Berel mound is famous because of things that made in Siberian-Scythian style. Additionally, clothes, equestrian equipment, wooden cannon are kept in good state due to conformity of mound’s materials 

and environment with climate.
       Scientists get valuable information about paleoecology, paleozoology, anthropology of Berel steppe and ancient nomad’s DNA, analyzing things by methods of natural sciences.

Shilikty
     Shilikty – mounds located on East Kazakhstan region, between mountains Tarbagatai and Manrak, near Zaisan district.
       There are 51 gravediggers, all of them are big and middle size. Diameters of big-size mounds (there are 13 of them) are 100 meter and height – 8-10 meter. 
Diameters of middle-size mounds are from 20 meter to 60, height – 2-5 meter. Mounds were robbed, however there are some jewelry.
       One of them is gravedigger “Altyn korgan”, which was unearthed in 1960. There is hallway (dromos) oriented to west, length and width are 12 and 2 meters. Also, there is burial house made 
using cedar logs and stones. There were buried man and woman with 13 bronze bows, the rest of the quiver, 9 imageries of eagle, 29 of leopard, boar and others. Time of building is 7-6 centuries B.C.
       Diameter and height of another gravedigger were 45 and 10 meters, however while excavation – 66 and 6 meters. Building of Shilikty was hard process foe ancient people. Stones, used foe gravedigger, were brough from mountains, located in 15 km, and logs from forest in 40 km from mound. Likewise, 
most of “king” mounds, Shilikty was robbed after 50 years. Robbers opened gravedigger from the middle and go into it. Despite robbery, there are quiver and 524 ancient imageries.
       Shilikty was built in VII-VI centuries B.C. It is one of the most ancient “king” mound in Kazakhstan and Eurasia.
       Name of this place is connected with plant called “shilik”.
       2003 – excavation of Shilikty num. I, II, III, IV mounds.
       2009 – excavation of gravedigger Shilikty I: num.36 – gravedigger of Saka “king”, which located 

between auls Shilikty and Tasbastau. Height – 453 cm, diameter EW – 178 cm, SN – 181 cm. Depth of East part – 75 cm, North side – 125 cm, South side – 116 cm.
Also, gravediggers num. 12, 15 were explored.

Eleke
    Eleke sazy is pantheon of Tarbagatai’s ancient governors. There lived ancient people, proof to this is many monuments of history and culture, beside mounds and stone buildings on Eleke sazy. 
       They are involved to earlyturkish period and Saka epoch. There are 7 gravediggers that include more than 300 mounds.
       The height and diameter of the largest mound are 5 and 120 meters. There were found full gold 
horse harness. According Abdesh Toleubayev, it’s first time of finding something special like this. Additionally, there was “memorial gift”. Intricate figures of griffins and deer, pendant, gold bells are proofs of metallurgy and casting skills of ancient people.
       Zeinolla Samashev, Karl Baipakov, Abdesh Toleubayev  explored architecture monuments of Eleke Sazy, East Kazakhstan region. They found skeleton of teenager in gold boots. Burial was in early Saka period, VIII–VII centuries B.C. 
According to the words of Zeinolla Samashev, there was buried 17-18-year teenager boy. Everything was in good state, therefore there is possibility of reconstruction. Warrior was representative of elite society, because even his shoes were covered by gold beads.
       Saka master’s skill is also proofed by bronze and gold workshops in 50 meters of gravedigger.
       Also, there was found foundation of oven, 

which used for metal casting.
       Main attention was paid to rare thing – pendant of mythologic predatory of cat family.

Rakhmanovskiye klyuchi
    Rakhmanovskiye klyuchi – key of the therapeutic water in Katonkaragay district, East Kazakhstan region.
       It is located on the coast of lake Arasan, South Altai tectonic lowland, in 450 km from Oskemen, on the corner of 4 countries: Kazakhstan, Russia, Mongolia, China. Water come from tectonic hole; temperature is 35-42°С. It is fresh, minerality – 200 mg/l. There are hydro carbonates, sodium, calcium and other elements.
      Therapeutic properties of water are known since ancient times. Concentration of carbon dioxide and radon – causes of this. Water from Rakhmanovskiye klyuchi is used for treatment of stomach, rheumatism, nervous and respiratory system’s diseases, gynecological diseases, poisoning and wounds.
      It was found by Rakhman (citizen) in 1763. According to the legend, he hurts deer and wounded animal drank water of key, then he became healthy.
     The second version of legend: on the slopes of Altai mountain lived hunter Abdirakhman. One day, he and his son went to hunting. His son shot baby 
deer and it started bleeding, following, boy fainted. Abdirakhman found river and saw that baby deer became healthy after drinking water. He brought water to son and he woke up. Then Abdirakhman brought this water to sick people of his aul. Therefore, it called Rakhmanovskiye klyuchi.

        According to scientists, water “hear” and “understand” us, so you should not tell something bad. Additionally, water gives you diseases as punishment, if you threw rubbish.

     Some quests of Rakhmanovskiye klyuchi spotted lamps and colorful lights. It is secret it yet, but maybe it’s connection between sacred place and galactic.

This site was made on Tilda — a website builder that helps to create a website without any code
Create a website